16 Nisan 2007 Pazartesi

DDD - Noktalama İşaretleri I. Bölüm

Yazının renkleri...


“Bir gün kararlaştırdık Yaka paça oyuna iştirak ettirdik Sıra ile hepimizin üzerinden atladı ve sıra kendisine gelince eğilmeden dimdik durdu ve Haydi atlayın dedi Biz başını yere doğru eğmesi için ısrar ettikçe O Ben eğilmem Böyle atlarsanız atlayın diyordu Onu eğilmeye razı edemediğimizi gayet iyi hatırlıyorum Ömrünün sonuna kadar da eğilmedi”

Bu yazıyı okuduğunuzda ne hissettiğinizi çok merak ediyorum. Tüyleriniz diken diken oluyor mu, içinizde fırtınalar kopuyor mu veya gözünüzün önüne yaşanan insanlar veya yer ile ilgili görüntüler geliyor mu? Bende herşey bölük pörçük... Yazıyı okumaya nefesim bile yetmedi. Yazıdaki bütün noktalama işaretlerini sildim. Sonuç: yazının renkleri yok.
“Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.” Kaynak:TDK
Noktalama işaretleri, benim başlığımla yazının renkleri...

Noktalama İşaretlerini bölüm bölüm incelemenin daha akılda kalıcı olduğunu düşündüm. Başlangıç olarak bu yüzden sizinle, bu başlık altında 5 adet noktalama işaretini ve kullanım yerlerini paylaşmak istiyorum.

Nokta (.):
1. Cümlenin sonuna konur.
Bugün kurabiye pişirdim.

2. Bazı kısaltmaların sonuna konur.
Bkz. , Prof.

3. Sayıların sonuna sıra bildirme için konur.
Koşan atlar içinde Mavi, 1. oldu.

Dikkat: Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7. maddeler; XII – XIV. yüzyıllar arasında.

4. Bir yazıda belirtilen maddeler için kullanılar harf veya sayıların sonuna konur.
Gerekli malzemeler:
A. 100gr un
B. 50gr yağ

5. Sayı ile yazılar günü,ayı ve yılı ; saat ile dakikayı ayırmak için araya konur.
Tren 18.15’te kalkacak.
Doğum tarihi; 25.08.1972


Dikkat: Yazı ile yazılan ay terimleri için arada nokta kullanılmaz. 25 Ağustos 1972
Sayı ve dakikaları ayırmak için iki nokta kullanılmaz.


6. Bibliyografik künyelerin sonuna konur.
Ali Paşa, 1718, Trabzon.

7. Sayı gruplarında üçlü haneleri belirtmek için aralarda kullanılır.
12.546, 4.000Ytl

8. Matematikte çarpan olarak kullanılır.
4.5=20

Virgül (,):
1. Birbiri ardına gelen eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konur.
Sevimli, sıcak, aydınlık bir yer olmuştu.

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
Geldik, gördük, yendik.

3. Cümlede özel olarak vurgulanan kelimeden sonra kullanılır.
Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. ( Atatürk)


4. Uzun cümlelerde fiilden uzak düşmüş ögeler belirtmek için kullanılır.
Hülya, heyecanla, çalan kapının önünde durmuş, kim olduğunu tahmin etmeye çalışıyordu.

5. Cümlede ara sözleri, ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Arkadaşlar, izin verirseniz, konuya girmek istiyorum.

6. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimelerin arasına konur.
Yine akşam, yine akşam.


Dikkat: İkilemelerde, kelimeler arasına virgül konmaz.
“Hem giderim hem ağlarım.”

7. Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinden sonra konur.
İstediğin kadar kalabilirsin, dedi.

8. Konuşma çizgisinden önce konur.
Ahmet,
- Bana bak!...

9. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bil­diren kelimelerden sonra konur.
Peki, gidelim.
Hayır, yapamam.


10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelimelerle veya kelime grupları ile anlam ve yapı açısından herhangi bir bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karmaşasını önlemek için kullanılır.
Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.(Halit Ziya Uşaklıgil)

11. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra kullanılır.
Ey, Türk Gençliği! (Atatürk)

12. Kesirli sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır.
12,5 (Oniki tam onda beş)


Dikkat: Sayıların kesirli kısımları ayırmak için araya nokta işareti konmaz. Bu şekildeki sayılar usulüne göre okunmalıdır: 6,7 (altı onda yedi).

13. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, yıl, vb. maddelerden sonra konur.
Nazlı Eray, 2005, Can Yayınevi

14. Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur:
Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne,

15. Yazışmalarda, yer adlarını tarihlerden ayırmak için konur:
Konya, 25 Eylül 2000

Dikkat: Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:
“Ayşe veya Fatma, farketmez.”

Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da / de bağlacından sonra virgül konmaz:
“Benim de hisselerim var.”

Metin içinde -ınca / -ince anlamında zarf-fiil görevinde kulla­nılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz:
“Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal )”

Şart ekinden sonra virgül konmaz:
“Tenha köşelerde ağız ağıza konuşurken yanlarına biri gelecek olursa hemen susuyorlardı. (Reşat Nuri Güntekin)”

Metin içinde zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz:
“Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya çalışıyordu. (Halide Edip Adıvar)”

“Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi. (Yaşar Kemal)”

“Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı. (Necati Cumalı)”


“Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu. (Samim Kocagöz)”

Noktalı virgül (;):
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
Pastalar muzlu, çilekli, çikolatalı; kurabiyeler ise vanilyalı, bademli ve fındıklıydı.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır­mak için konur.
Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var, ne giden.

3. Kendilerinden Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.
Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakû.

4. Önceki cümleyle ilgi kuran ancak, yalnız, fakat, lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse vb. cümle başı bağlaçlarından önce konur.
Bir millet ordusunu kaybedebilir, bağımsızlığını da kaybedebilir; fakat dilini sakladıkça, o millet yaşıyor demektir.(N. Atsız)

Dikkat: Sıralı cümleler arasında ancak, fakat, çünkü vb. cümle başı bağlayıcılarından önce yazar, araya nokta, virgül, noktalı virgül koymakta serbesttir. Bu husus, yazarın tercihiyle ilgilidir.

İki nokta (:):
Uyarı:İki nokta üst üste şeklinde bir adlandırma yanlıştır.

1. Kendisinden sonra örnek verilecek ve açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur.
Kurabiye: içinde şeker ve yağ olan hamur işi çeşididir.

2. Ses biliminde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır.
A:ile, i:cat

3. Eserlerde karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra konur.
Ali: Nerdesin,
Beyza: Umrunda olduğunu zannetmiyorum,
Ali: Yanılıyorsun.

4. İnternet adreslerinde kullanılır.
http://www.tdk.gov.tr/

5. Matematikte bölme işlemi için kullanılır.
125:5=25

6. Kütüphanecilik alanında yazar adı ile eser başlığı arasına konur.
Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz.

Üç nokta (...):
1. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
Uzun bir yoldu. Gitmeyi çok istiyordu. İçinde kopan fırtınalara rağmen...

2. Kullanılması sakıncalı veya açıklanması uygun görülmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
Kedi b...na basma sakın!
B..., 7 Nisan (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu)

3. Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé’nin mısraını hatırladı: “Meçhul bir felâketten buraya düşmüş...”(A. Hamdi Tanpınar, Huzur)

(İstanbul’a yolu düşen herkes gibi...)


Dikkat: Alınmayan kelime ve bölümlerin yerine parantez içinde üç nokta konması da mümkündür.

4. Sözün belli bir yerinde kesilerek okuyucunun hayal gücüne bırakılacak yerlerde veya ifadeye güç kazandırmak için kullanılır.
Seni bekledim, elimde sıcak bir çay, diğerinde ise beyaz sayfalı bir defter...

5. Ünlem ve seslemelerde anlamı kuvvetlendirmek için kullanılır.
Hey! Sana diyorum...

6. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­larda kullanılır.
― Yabancı yok!

― Kimsin?

― Ali...

― Hangi Ali?

― ...

― Sen misin, Ali usta?

― Benim!...

(Ömer Seyfettin, Diyet)

“Bir gün kararlaştırdık. Yaka paça oyuna iştirak ettirdik. Sıra ile hepimizin üzerinden atladı ve sıra kendisine gelince, eğilmeden dimdik durdu ve “Haydi atlayın!” dedi. Biz başını yere doğru eğmesi için ısrar ettikçe O “Ben eğilmem!... Böyle atlarsanız atlayın!” diyordu. O’nu eğilmeye razı edemediğimizi gayet iyi hatırlıyorum. Ömrünün sonuna kadar da eğilmedi.”
Artık benim için bu yazının renkleri var...

Noktalama İşaretleri 1. Bölüm Sonu
Kaynak:
http://www.tdk.gov.tr/
www.turkcedunya.com/anilarla_ataturk
farabi.selcuk.edu.tr/suzep/turk_dili/ders_notlari/bolum_7/bolum07.html

19 yorum:

Sanem dedi ki...

Ses biliminde kullanılan iki noktayı ögrendim bugün. Ben bir de virgül konusunu iyice çalısmalıyım. Çok teşekkürler, çok faydalı bir yazı olmuş.
S.

Unknown dedi ki...

Ne cok eksigimiz var:(Tesekkurler emegin icin.

Gulenay

Açalya dedi ki...

Cok yararli, aydinlatici bir yazi olmus, cok tesekkurler!

Tuba dedi ki...

Aysem, ilk paragrafi okumaya gercekten yuregim yetmedi. Ilk cumleden sonra fenaliklar basti ve okuyamadim. Guzel bir calisma olmus, gercekten ellerine saglik.
Dun unlu bir yemek blogunun eskiden bastirmis oldugum bir yemek tarifini okuyordum. Noktadan sonra kucuk harfle baslamalar, ozel isimleri kucuk harfle yazmalar, daha neler neler..Ustelik de Edebiyat Fakultesi mezunu biri. Gidilmesi gereken cok yol var. Dilimizi koruyamazsak neyimizi koruyacagiz? Gecen gun Turk dizi filiminde ki genc bir Turk kizi, Turk erkek arkadasina Turkce aksani ile soyle diyordu "sen bir looser'sin". Gulsem mi, aglasam mi bilemedim.

Hülya YILMAZ dedi ki...

Çok güzel bir çalışma olmuş. Eline ve yüreğine sağlık.
Çok teşekkürler.

Burçin'in Denemeleri dedi ki...

Merhaba Aysem,
Bu güzel yazı için çok teşekkürler. Bildiklerimizi tekrar edip bilmediklerimizi de öğrenmek adına çok faydalı oldu.
Sevgiler,

munevver dedi ki...

Ayşem,teşekkür ederiz.Güzel bir yazı olmuş.Noktalama işaretlerinin ne kadar önemli olduğunu,ilk paragraf ne güzel anlatıyor.Çok beğendim.
Sevgiyle,Nane Limon

Punto dedi ki...

Çok güzel toparlanmış. Elinize sağlık. Bir çok arkadaş benim gibi bu yazıyı okuduktan sonra ne kadar çok yanlış yapıyormuşum diyecek.

ZeYNeP dedi ki...

Tesekkur ederim, verdiginiz bilgiler icin.

Zeynep

nicomedian dedi ki...

Merhaba Ayşem,
Yazını ben de çok faydalı buldum. Attığın başlığı,giriş ve sonuç bölümlerini çok beğendim.
İki nokta üstüste dememeye dikkat çektiğin ne iyi olmuş. Yanyana iki nokta değil üç nokta kullanmak gerektiğini bir kez daha vurgulamış oldun.
Seninle ve blogunla tanıştığıma da memnun oldum.
Sevgiler.

ipek dedi ki...

Çok teşekkür ederim. Çok güzel tıoparlanmış bu bilgilerin, hepimiz için oldukça faydalı olacağını düşünüyorum.
Kendi adıma, unuttuğum pek çok şey olduğunun farkına vardım.
İpek

Adsız dedi ki...

anlatım tarzına bayıldım...emegin icin tskler

LaMa dedi ki...

Aysem yapar da kotu olur mu hic! Ama ciden ozenle hazirlamissin , kocaman tesekkurlerimi sunuyorum.
"Iki nokta üst üste" ifadesini ne kadar da cok kullaniriz, oysa ki gercegi daha kisa ve kolaymis. Bilmeyince ya da yanlis bilince ugrasiyor insan.

Adsız dedi ki...

bu satırlar benim hayatımı kurtaracak sanki

programı iple çekiyorum
nekadar sevindiğimi anlatamam

Selen dedi ki...

Ayşemciğim,
Açıkçası ben de iki nokta üst üste derdim (yazını okuyana dek). Bir de noktanın matematikte çarpma işareti yerine geçtiğini bilmiyordum. Öğrettiklerin için teşekkürler.
Noktalama işaretlerini yazının renkleri olarak tanımlaman çok doğru. Hatta yazının ruhu da diyebiliriz... Bu arada Tuba'nın verdiği "looser'sın" örneğine ben her izleyişte sinirden güldüm.
Bu güzel yazı için sana çok teşekkürler.

Burçin'in Denemeleri dedi ki...

Merhaba Aysem,
Harika bir yazı olmuş. Ellerine sağlık. Hepimizin çok işine yarayacak bilgiler içeriyor.
Sevgilerimle,

Adsız dedi ki...

Cok tesekkürler verdiginiz bilgiler icin. Hepimize cok yarari olacak muhakkak.

Adsız dedi ki...

Çok güzel bir yazı olmuş, teşekkürler.

pecete dedi ki...

Yapılan işe ve emeklere değer verdiğiniz için asıl ben, sizlere çok teşekkür ederim. Sevgi ve saygılarımla...