16 Eylül 2007 Pazar

DDD - Noktalama İşaretleri III.Bölüm

Yazının renkleri...

Bu bölüm ile noktalama işaretlerini tamamlıyoruz. İçimde tanımlayamadığım bir burukluk var. Sanki uzun yıllardır beraber olduğum bir parçamdan ayrılıyormuş gibi hissediyorum. Diğer taraftan bildiğim bir şey var: Sonlar, başlangıçların habercisidir... Umarım fazla beklemeyiz. Şimdiye kadar vermiş olduğunuz destek için teşekkür etmek istiyorum. Mesajlarınız, sitelerinizden yaptığınız haberler ile yalnız bırakmadınız. Bu desteğin çoğalarak devam etmesi dileği ile...

Sevgi ve saygılarımızla,
Ayşem Öztaş

Denden İşareti(")

1.Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta ya­zılması gelen aynı sözlerin veya söz gruplarının tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:
a) Etken fiil
b) Edilgen ″
c) Dönüşlü ″



Yay ayraç(())

1. Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:
Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (N. Ataç)

2. Hakkında açıklama veya ek bilgi gereken sözlerden sonra kullanılır:
İstanbul’un fethinden sonra (1453) görülen değişiklikler…
Yunus Emre (1240-1320)’nin...


3. Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:
İhtiyar ─ (Yavaş yavaş Kaymakama yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın...
Kaymakam ─ (hiddetle) Ne olacak baba...
(Reşat Nuri Güntekin, İstiklâl)


4. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:
Eşin var, âşiyânın var, baharın var ki beklerdin
Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Mehmet Akif,Safahat)


5. Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.


6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kul­lanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
Ne kadar cömert (!) olduğunu yaptığı bağışla gösterdi.


7. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
Dede Korkut Öyküleri’ndeki olayları geçtiği zamanlar(XII. – XIII.yy.?)


8. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kapama ayracı konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)

Köşeli ayraç ( [ ] )
1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır: Bütün bu olaylar [II. Mehmet zamanında (1450-1454 arası)] Türklerin yükselme dönemine…


2. Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kulla­nılır:
Reşat Nuri [ Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet 1922.


3. Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmayan veya silinmiş olan,fakat araştırmacı tarafından tamamlanan bölümler köşeli ayraç içine alınır:
Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşında kaldı...]

Kesme İşareti ( ' )
1. Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:
a. Kişi adları, soyadları ve takma adlar:
Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se.


Dikkat: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Çiçek, Halit, Mehmet, Mesut, Murat, Özbek, Recep, Yiğit, Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde yazarken konulan kesme işaretine rağmen okurken veya konuşurken Ahmedi, Çeliği, Çiçeği, Halidi, Mehmedi, Mesudu, Muradı, Özbeği, Recebi, Yiğidi, Bosna-Herseği, Gaziantebi, Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde sondaki sert ses yumuşatılarak söylenir.


Dikkat: Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:
Yunus Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin.
Ancak cins isimler için yapılan açıklamalarda yay ayraçtan sonra doğal olarak kesme işaretine gerek yoktur: İmek fiili (ek fiil)nin geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.


Dikkat: Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrıl­maz.


b. Millet, boy, oymak adları:
Türk’üm, Alman’sınız, İngiliz’den, Rus’muş, Oğuz’un, Kazak’a, Kırgız’ım, Özbek’e, Karakeçili’nin, Hacımusalı’ya.
c. Devlet adları:
Türkiye Cumhuriyeti’ni, Osmanlı Devleti’ndeki, Amerika Birleşik Devletleri’ne, Azerbaycan Cumhuriyeti’nden.
ç. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:
Allah’ın, Tanrı’ya, Cebrail’den, Zeus’u.
d. Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adları:
Asya’nın, Marmara Denizi’nden, Akdeniz’i, Meriç Nehri’ne, Van Gölü’ne, Ağrı Dağı’nın, Çanakkale Boğazı’nın, Zigana Geçidi’nden, Uzunyayla’ya, Türkiye’dir, İç Anadolu’da, Doğu Anadolu’ya, Ankara’ymış, Sungurlu’ya, Ziya Gökalp Bulvarı’ndan, Yıldız Mahallesi’ne, Taksim Meydanı’ndan, Reşat Nuri Sokağı’na.


Dikkat: Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır:
Hisar’dan, Boğaz’dan.


e. Gök bilimiyle ilgili adlar:
Jüpiter’den, Venüs’ü, Halley’in, Merih’e, Büyükayı’da, Yedikardeş’ten, Samanyolu’nda.
f. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları:
Dolmabahçe Sarayı’nın, Çankaya Köşkü’ne, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Ankara Kalesi’nden, Horozlu Han’ın, Galata Köprüsü’nün, Bilge Kağan Abidesi’nde, Çanakkale Şehitleri Anıtı’na.
g. Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları:
Nutuk’ta, Safahat’tan, Kiralık Konak’ta, Sinekli Bakkal’ı, Hürriyet’te, Resmî Gazete’de, Onuncu Yıl Marşı’nı, Yunus Emre Oratoryosu’nu, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü’nü.
ğ. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:
Millî Eğitim Temel Kanunu’na, Medeni Kanun’un, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü’nde, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin.


Dikkat: Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır:
Kanun’un 17. maddesinin c bendi... Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre... vb.


h. Hayvanlara verilen özel adlar:
Sarıkız’ın, Karabaş’a, Pamuk’u, Minnoş’tan.


Dikkat: Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğüne, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Mavi Köşe Bakkaliyesinden, Gimanın.


Dikkat: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:
Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün
.


2. Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:
Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya vb.


Dikkat: Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Cumhurbaşkanınca, Başbakanca, Türk Dil Kurumu Başkanına göre vb.


3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:
TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.


Dikkat: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:
vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm³e (santimetre küpe), m²ye (metre kareye), 64ten (altı üssü dörtten).


4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik.
1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.
(Mustafa Kemal Atatürk)

5. Şiirde seslerin ölçü dolayısıyla düştüğünü ve konuşma dilinde kısalmış sözcükleri göstermek için kesme işareti kullanılır:
Bir ok attım karlı dağın ardına
Düştü n'ola sevdiğimin yurduna
İl yanmazken ben yanarım derdine
Engel aramızı açtı n'eyleyim (Karacaoğlan)
n’apim? n’aber?


6. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:
a'dan z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi, Türkçede -lık'la yapılmış sözler.


7. Arapça ve Farsça bazı sözcüklerin yazımında :
Bu mes’ut bir vak’a sayılırdı.


Dikkat: Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Eski Çağın, Yükselme Döneminin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatına.

Noktalama İşaretleri Sonu


Kaynak:http://www.tdk.gov.tr/ http://farabi.selcuk.edu.tr/suzep/turk_dili/ders_notlari/bolum_9/bolum09.html

DDD- Noktalama İşaretleri I. Bölüm

DDD-Noktalama İşaretleri II. Bölüm

10 yorum:

Punto dedi ki...

Çoğumuzun kullanmayı unuttuğu "işaretleri" tekrar hatırlattığın için teşekkürler. Verdiğimiz emeğin elle tutulur bir karşılığı yok gibi görünüyor ama bir kaç çocuğumuzun bu bilgilerden faydalandığını hissetmek bile insana mutluluk veriyor. Yoğun işlerinin arasından zaman ayırdığın için teşekkürler.

lezzetlilerim dedi ki...

Ayşem'ciğim; Çok iyisin canım. Daha öncede yazmıştım:"noktalama işaretlerine bende dikkat ederim" diye. Tabi muhakkak hatalarım vardır. Fakat bildiklerimide uygulamaya çalışıyorum.
Tekrar teşekkürler ve kolay gelsin.
Hayırlı ramazanlar.

Tijen dedi ki...

Sağol komşucuğum. Ellerin dert görmesin. Hani utanmasam (biraz da işten kaçmasam) bundan sonraki etkinliklerde de sen anlat konuları diyeceğim..
Bir konuda kafam karıştı. Belki Akın abi de yardımcı olur. Ben de eskiden Akın Abi, Ayşem Hanım, Hülya Teyze'ye, Mahir Usta şeklinde ünvanları büyük harfle yazardım. Sonra editörlüğümü yapmış bir büyüğüm bana göre ünvanları küçük harfle yazmak daha doğru dedi. Ben de ona döndüm. Şimdi kararsız kaldım, ne yapmalı acaba??

Bocuruk dedi ki...

Sevgili Ayşem,
Sevgili Punto Amca'nın bahsettiği çocuklardan biri de benim güzel prensesim. Her konu eklendiğinde mutlu oluyor. Çıktılarını alıyor. Emeğine sağlık:)
Sevgilerimle...

Nalan Ünal dedi ki...

Oldukça faydalı bir yazı olmuş, emeğinize sağlık.
Sevgiler,
Nalan

Berceste dedi ki...

Ayşem'im, onca işinin arasında bu yazıyı da yetiştirdin ya... Ne diyeyim, nasıl teşekkür edeyim bilemiyorum. Eline, emeğine sağlık!

lalecik dedi ki...

Ayşem'ciğim, onca yoğunluğuna rağmen bizlere verdiğin bilgiler için teşekkürler.
Sevgiler

Leziz Tarifler dedi ki...

Sevgili Ayşem,

DDD konusunda faaliyet gösteren bloglara oldukça sempati duyuyorum.
Bence blogunda bu tür bir bilgi vermen, çok asil bir davranış.

Umarım yaratmak istediğin etki alanını oluşturabilirsin.!!!

Sevgiler

Aybike Ceylan dedi ki...

Sevgili Aysem,
Meger ne cok sey var unuttugumuz ya da yanlis kullandigimiz. Emegine saglik. Sevgiler.

pecete dedi ki...

Punto Amca; her zaman ve elimizden gelenden fazlasını hedefleyerek...

Azize; teşekkür ederim. Hepimizin ellerine sağlık. Sana da hayırlı ramazanlar.

Tijen; bence bu işin zevki hep beraber olması. Senin güzel anlatımın olmadan sanki bir parçamız eksik kalmış gibi oldu.
Açıkcası ben ünvanları hep büyük harf yazdım. Senin yorum notundan sonra araştırdım. Bir grup büyük harf diyor, bir grup küçük harf diyor. Bana mantıklı gelen, "Hanım, bey, vb." ünvanlar özel isimlerin peşisıra geldiği için onları tamamlamakta ve bu yüzden büyük harf olmalıdır. Bu durumda gene söz Punto Amca'da desek...

Bocuruk; çok sevindim. Ne mutlu bize... Yaşasın...

Nalan Hanım; çok teşekkür ederim. Sevgiler...

Didom; asıl sen bize zaman ayırdın. Seninkinin yanında bizimki hiçbir şey değildir bacım. Sevgiler...

Lalecik; ben seni çok özledim bacım. Neden konuşamadık? Haberlerini Tülay'dan alıyorum. Ne olur bir zaman aralığı ayarlada görüşelim...

Feyhan hanım; bu güzel yorumunuz için çok teşekkür ederim. Sevgilerimle...